Ung thư là một căn bệnh đe dọa đến tính mạng, cần được điều trị kịp thời để tránh hậu quả bất lợi cho bệnh nhân, giảm thiểu sự đau khổ về cả thể chất và tinh thần. Việc cung cấp dịch vụ chăm sóc ung thư rất phức tạp và cần có nhiều đội ngũ chuyên gia có chuyên môn chuyên sâu và tiếp cận với các nguồn lực tinh vi, đắt tiền. Sự phức tạp trong chăm sóc ung thư đặt ra những thách thức lớn đối với hệ thống chăm sóc sức khỏe ở các quốc gia.

Với sự bùng phát gần đây của chủng coronavirus mới, các bệnh nhân ung thư đang phải đối mặt với việc phải tự theo dõi sau điều trị tại nhà (hóa trị, xạ trị, miễn dịch …), khi mà nhân lực và cơ sở y tế đang bị phân phối đáng kể cho hoạt động chống dịch. Tự quản lý điều trị tại nhà cần sự hiểu biết về bệnh và các tác dụng do các mô thức điều trị gây ra. Quá trình này cần sự giúp sức của thân nhân, bên cạnh nỗ lực của chính bản thân người bệnh. Qua các kinh nghiệm thực tế và các khuyến nghị của các tổ chức, hy vọng bài viết có thể cung cấp một số hướng dẫn và một số điểm nên lưu ý khi tự chăm sóc tại nhà.

1. Các phương pháp quản lý điều trị tổng quát:

1.1 Quản lý tại nhà sau truyền thuốc:

Thuốc điều trị (hóa trị, miễn dịch…) cần khoảng 48 giờ để đào thải phần lớn thuốc. Trong thời gian này, một phần nhỏ thuốc thải ra trong nước tiểu, phân, dịch nôn và các dịch cơ thể khác.

Nên lưu ý:

• Sau khi sử dụng phòng vệ sinh, đóng nắp bồn cầu và xả nước hai lần.
• Nam giới nên ngồi khi đi tiểu tiện để tránh tình trạng văng bắn.
• Rửa tay với xà phòng và nước lạnh.
• Nếu nôn mửa vào trong một chậu, đổ cẩn thận vào bồn cầu và xả nước hai lần.
• Sử dụng bao cao su khi quan hệ tình dục.

1.2 Quản lý tại nhà với thuốc uống:

Với sự tiến bộ của khoa học, nhiều phương thức điều trị mới ra đời, cộng với sự cải tiến trong phương thức sử dụng thuốc, nhiều bệnh nhân ung thư đang sử dụng các thuốc uống hằng ngày để trị liệu thay cho các biện pháp tiêm truyền thường quy. Bên cạnh đó, bệnh nhân ung thư còn sử dụng nhiều loại thuốc giảm đau, kháng viêm và nhiều loại thuốc uống hỗ trợ hằng ngày.

Nên lưu ý:

• Nên uống thuốc với một ly nước đầy.
• Cố gắng uống thuốc vào đúng giờ mỗi ngày.
• Để những loại thuốc này tránh xa trẻ em, thú nuôi và những vật dụng mà người khác có thể chạm tới.
• Bệnh nhân cần phải rửa tay với xà phòng và nước sau khi cầm đến thuốc.
• Không vứt bỏ những thuốc không dùng đến vào thùng rác hay xuống bồn cầu.
• Những câu hỏi nên thắc mắc và xin tư vấn từ bác sĩ khi bắt đầu tự quản lý điều trị với thuốc viên tại nhà:
• Tôi phải bắt đầu uống thuốc khi nào?
• Tôi phải uống thuốc này bao nhiêu lần một ngày?
• Tôi phải uống thuốc này trong bao nhiêu ngày?
• Tôi có thể uống thuốc này với thức ăn hay không?
• Tôi có thể làm bể, nhai, hay tán nhuyễn thuốc hay tôi phải uống nguyên viên?
• Tôi có thể tiếp tục uống những thứ thuốc khác của tôi, bao gồm thuốc theo toa, thuốc bán không theo toa hay thảo dược bổ sung?
• Nếu tôi lỡ quên thuốc thì xử lý ra sao?

Cần nắm rõ câu trả lời cho những câu hỏi trên để tự quản lý việc uống thuốc điều trị ung thư tại nhà hiệu quả nhất.

• Quản lý các tác động tâm lý:

Rất thường gặp rối loạn cảm xúc như cảm giác đau khổ khi phải đối diện với chẩn đoán ung thư và nhiều cung bậc cảm xúc khác trong suốt quá trình điều trị. Nó giống như trò chơi tàu lượn của cảm xúc vậy, hãy nhẹ nhàng với chính mình như khi chúng ta phải đi qua những giai đoạn khó khăn trong cuộc sống.

Nên lưu ý:

• Lên lịch cho những kế hoạch của cuộc đời.
• Đừng quá cô lập bản thân, giữ cuộc sống bình thường nhất có thể.
• Tập thể dục đều đặn mỗi ngày.
• Ghi lại những suy nghĩ và cảm xúc của bản thân.
• Lập mục tiêu và tự thưởng cho chính mình.

1.4 Chuẩn bị cho gia đình và bạn bè:

Hầu hết các bệnh nhân khi biết mình bị ung thư đều có tâm lý hoang mang, hoảng loạn, thậm chí suy sụp nghiêm trọng. Vì thế, việc chăm sóc động viên đối với bệnh nhân ung thư là rất quan trọng nhằm ổn định tâm lý, cải thiện tình hình sức khoẻ chiến thắng bệnh tật. Đây là trách nhiệm của gia đình và bạn bè khi bệnh nhân tự quản lý điều trị tại nhà.

Nên lưu ý:

• Đây là bệnh ảnh hưởng gia đình. Đôi khi mức căng thẳng của người thân cao tương đương, nếu không muốn nói là cao hơn của bệnh nhân. Nên cần chuẩn bị tâm lý thật ổn định cho các thành viên trong gia đình.
• Hãy để người khác giúp mình. Giao cho mọi người những nhiệm vụ cụ thể (giặt áo quần, nấu ăn, đón con cái…).
• Những lưu ý khi quản lý các tác dụng phụ ngoại ý của điều trị:

Tùy loại thuốc và tùy cơ địa mỗi người, phản ứng phụ có thể thay đổi rất nhiều. Các thuốc điều trị ung thư tiêu diệt các tế bào ung thư đang phân chia. Một số phản ứng phụ tác động lên các tế bào bình thường đang phân chia nhanh. Những tế bào mạnh khỏe này bao gồm chân tóc, tuỷ sống, đường tiêu hóa, da và tế bào sinh sản.

• Nhiễm trùng do ảnh hưởng tủy xương làm giảm bạch cầu:

Các dấu hiệu nhận biết:

• Nóng sốt hay nhiết độ cao hơn 38 độ C.
• Đau cổ họng, ho, thở ngắn hụt hơi, đau ngực, ớn lạnh.
• Nước tiểu thay đổi – đau hay nóng rát khi tiểu tiện.
• Sưng bất kỳ khu vực nào, đặc biệt nếu kèm theo đau/ nóng/ đỏ.

Nên lưu ý:

• Nên rửa tay thường xuyên! Nhất là trước bữa ăn và sau khi đi vệ sinh.
• Làm sạch vết thương với xà phòng, nước lạnh và bôi thuốc sát trùng.
• Hạn chế tiếp xúc người đang bị các bệnh dễ lây qua đường hô hấp.
• Mang bao tay khi làm vườn hay làm công việc nhà.
• Giữ vệ sinh cá nhân và vệ sinh răng miệng tốt.
• Sử dụng giấy lau khử trùng.
• Tránh ăn thức ăn sống (sushi, gỏi cá sống…).
• Tránh làm móng tay và chân.
• Sử dụng khẩu trang.
• Chích ngừa cúm.

2.2 Rụng tóc: Là tác dụng phụ ảnh hưởng nhiều trên tâm lý bệnh nhân, thường bắt đầu trong vòng 2 đến 3 tuần sau kỳ hoá trị đầu tiên. Tóc bắt đầu mọc lại chừng một tháng sau khi trị liệu chấm dứt.

 

 

Nên lưu ý:

• Chọn tóc giả, khăn choàng và nón trước khi tóc rụng.
• Chừơm đá làm giảm rụng tóc bằng cách giảm lưu lượng máu đến da đầu.

2.3 Nôn và buồn nôn: Gây ra bởi thuốc hoá trị ảnh hưởng đến dạ dày và não, cũng có thể do lo âu và căng thẳng. Buồn nôn có thể bắt đầu trong vòng 24 giờ đầu tiên và có thể gây nôn kéo dài.

Nên lưu ý:

• Ăn nhiều bữa nhỏ trong ngày.
• Uống nước đầy đủ.
• Trà gừng giúp giảm nôn.
• Những sinh hoạt thư giãn (yoga, âm nhạc, thiền).
• Châm cứu/Bấm huyệt.

2.4 Lở miệng: Gây ra bởi ảnh hưởng của điều trị trên niêm mạc hầu họng. Triệu chứng bao gồm đỏ, khô hay rát niêm mạc miệng.

Nên lưu ý:

• Đánh răng nhẹ với bàn chải mềm.
• Không nên dùng sản phẩm làm trắng răng hay nước xúc miệng có chứa cồn.
• Xúc miệng bằng nước muối mỗi ngày.
• Xỉa răng với chỉ nha khoa loại mảnh.
• Uống nhiều nước, ăn thức ăn nhiều chất xơ.
• Uống thuốc giảm đau nếu cần.

2.5 Rối loạn đi tiêu: Táo bón hay tiêu chảy rất thường gặp trong điều trị ung thư. Nguyên nhân có thể do các thuốc sử dụng, cũng có thể do lo âu, căng thẳng hay các bệnh lý tiêu hóa kèm theo.

Nên lưu ý:

• Thuốc chống tiêu chảy hay nhuận trường luôn sẵn sàng trong tủ thuốc.
• Uống nước đầy đủ.
• Thức ăn mềm và nhiều chất xơ.
• Tránh dầu mỡ, thức ăn cay, cà phê, thức ăn sống.

2.6 Bệnh lý Thần kinh Ngoại biên: Tê, cảm giác “tăng tăng” hay cảm giác nóng ran tay và chân. Tổn thương dây thần kinh ngoại biên có thể gây ra bởi một vài loại thuốc hoá trị. Thường nặng hơn trong vài ngày đầu sau mỗi lần điều trị, có thể tăng lên theo nhiều lần trị liệu. Phần đông những triệu chứng sẽ khắc phục theo thời gian, có thể là vĩnh viễn nhưng thường bệnh nhân chịu đựng được.

Nên lưu ý:

• Tránh nhiệt độ thay đổi quá nhanh.
• Thư giãn tay chân hợp lý.
• Châm cứu.
  • Suy dinh dưỡng: Thường bệnh nhân thay đổi cảm giác thèm ăn, kèm thay đổi vị giác và khứu giác, khô miệng, từ đó gây sụt cân.

Nên lưu ý:

• Duy trì bữa ăn cân bằng.
• Uống 8-10 ly nước đầy mỗi ngày tương ứng 2 lít nước.
• Tránh uống nhiều cà phê.

2.8 Rối loạn tình dục: Rối loạn khả năng tình dục rất thường gặp trong khi điều trị ung thư, nguyên nhân có thể do suy nhược cơ thể, lo âu, mệt mỏi hay sự thay đổi hóc môn.

Nên lưu ý:

• Được quan hệ tình dục trong thời gian hoá trị.
• Phụ nữ có thể bị khô âm đạo dẫn đến bị đau khi giao hợp, có thể sử dụng các dung dịch bôi trơn.
• Nói chuyện với người bạn đời của mình là điều quan trọng.
• Nên dùng các phương pháp tránh thai trong thời gian hóa trị.

Nguồn: cancer.gov

                                                              Ths. BSCKI Nguyễn Hữu Huy

                                                              Bệnh viện Ung Bướu TP. Hồ Chí Minh